Parafie Wojskowe
Podstawową strukturą organizacyjną w Ordynariacie Polowym WP, podobnie jak w innych Kościołach partykularnych jest parafia, czyli określona wspólnota wiernych (certa communitas christifidelium), utworzona w diecezji na stałe (stabiliter constituta), nad którą opiekę duszpasterską (cura animarum), pod zwierzchnictwem biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi.
Owa określona wspólnota wiernych zwykle jest oznaczana poprzez wytyczenie granic terytorialnych. Mamy wówczas do czynienia z parafią terytorialną (paroecia territorialis), która obejmuje określony obszar, a przez niego wszystkich jego mieszkańców stałych i tymczasowych. Może ją jednak tworzyć pewna kategoria osób. W tym drugim przypadku parafia ma nazwę personalnej (paroecia personalis) i jest określona poprzez obrządek, język, narodowość wiernych jakiegoś terytorium czy też jakąś inną okoliczność (w omawianym temacie poprzez związek z siłami zbrojnymi Rzeczypospolitej). Parafia personalna również winna mieć swoje granice terytorialne jak parafia terytorialna, jednakże tylko wierni ściśle określeni w tych granicach tworzą wspólnotę parafialną:
1) żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Straży Granicznej ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, o ile mieszkają w domu rodziców oraz dzieci i krewni zamieszkujący razem z nimi;
2) żołnierze w czynnej służbie wojskowej (niezawodowi), w czasie pełnienia tej służby;
3) pracownicy cywilni, zatrudnieni na stałe w jednostkach (instytucjach) wojskowych oraz w domach prywatnych osób pełniących zawodową służbę wojskową;
4) uczniowie szkół wojskowych;
5) zatrudnieni lub przebywający w szpitalach wojskowych, w domach starców i w podobnych instytucjach wojskowych;
6) członkowie instytutów zakonnych i wierni świeccy zatrudnieni na stałe przez Ordynariusza Polowego lub za jego zgodą.
Wymaga się, aby wspomniana wspólnota wiernych była ustanowiona na stałe. Oznaką i gwarancją stabilności tej wspólnoty są: dekret erekcyjny biskupa diecezjalnego, wierni związani z danym terytorium poprzez pobyt stały i tymczasowy, własny duszpasterz zwany proboszczem oraz odpowiednie miejsce święte, przeznaczone do sprawowania kultu Bożego. Proboszcz staje się pasterzem własnym (pastor proprius) parafii z upoważnienia biskupa diecezjalnego. Również pod zwierzchnictwem tegoż biskupa proboszcz sprawuje swój urząd pasterski, ciesząc się władzą zwyczajną.
Duszpasterstwo wojskowe ze względu na swój specyficzny charakter, działając w ramach ordynariatów polowych mocą decyzji ich biskupów, tworzy parafie personalne. Z chwilą reaktywowania Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego w 1991 r., podobnie jak w okresie międzywojennym, obszar Rzeczypospolitej został z biegiem lat podzielony przez biskupa polowego na takowe parafie zwane parafiami wojskowymi.
Mając na uwadze przepisy prawa powszechnego, trzeba zaznaczyć, że w konstytucji apostolskiej Spirituali militum curae nie pojawił się termin „parafia wojskowa”, tym bardziej nie ma wzmianki o tym, że biskup polowy powinien podzielić Ordynariat na parafie. Jednak dokument suponuje istnienie parafii, skoro mówi o „kapelanach” posiadających uprawnienia proboszczów. W podobnym duchu wypowiada się Statut Ordynariatu Polowego w Polsce w punkcie 13, w którym czytamy, iż Kapelani wojskowi - proboszczowie posiadają prawa i obowiązki na równi z Proboszczami”. Opierając się zatem na instrukcji o strukturze duszpasterskiej wydanej przez ordynariusza polowego w 1992 r., parafię wojskową można zdefiniować jako określoną na stałe przez Biskupa Polowego część diecezji wojskowej powierzoną trosce duszpasterskiej proboszcza wojskowego.
Granice parafii wojskowych są – w miarę możliwości – tak określone, by każde miejsce stacjonowania wojska podlegało jednemu proboszczowi wojskowemu. Ze względu na trwający nieustannie proces restrukturyzacji sił zbrojnych Rzeczypospolitej, a tym samym proces dopasowywania się do niego wewnętrznych struktur Ordynariatu, sieć parafii wojskowych ulega pewnym zmianom. W konsekwencji niemożliwe jest jeszcze w chwili obecnej ostateczne określenie w skali ogólnokrajowej granic terytorialnych pomiędzy poszczególnymi parafiami wojskowymi. Kwestie wątpliwe są jednak każdorazowo rozstrzygane przez Biskupa Polowego w oparciu o opinię zainteresowanych proboszczów wojskowych.
W każdej parafii wojskowej zorganizowana jest kancelaria parafialna i prowadzone są przez proboszcza księgi parafialne, według wymagań prawa kanonicznego. W kościele garnizonowym lub w kaplicy wojskowej (w przypadku braku kościoła garnizonowego), przy której zorganizowana jest dana personalna parafia wojskowa, jej proboszcz sprawuje Eucharystię zwłaszcza w niedziele i święta nakazane, głosi Słowo Boże i swobodnie prowadzi pełną posługę zgodnie z programem duszpasterskim Konferencji Episkopatu Polski i diecezji wojskowej. Udziela także chrztu, wiatyku i namaszczenia chorych, z zachowaniem przepisu kan. 1003 § 2 i 3 oraz błogosławieństwa apostolskiego. Ponadto asystuje przy zawieraniu związków małżeńskich i je błogosławi oraz odprawia pogrzeby. W zależności od potrzeb duszpasterskich Biskup Polowy może przydzielić do pomocy proboszczowi wojskowemu, zgodnie z prawem kanonicznym, jednego lub kilku wikariuszy parafialnych.
Zakres władzy proboszczów parafii wojskowych analogiczne odnosi się do władzy Biskupa Polowego. Ordynariusz Diecezji Polowej nadając kapelanowi urząd proboszcza parafii wojskowej, powierza jego personalnej trosce określoną przez siebie grupę wiernych diecezji wojskowej. Jednocześnie Biskup Polowy ustala tereny wojskowe podległe jego władzy. Nie znosi to oczywiście jurysdykcji miejscowych proboszczów z tym, że na terenach wojskowych pierwszą jest jurysdykcja proboszcza wojskowego. Dotyczy to także, zgodnie z prawem kanonicznym, wikariusza parafii wojskowej. Wspomina o tym art. 7 konstytucji apostolskiej Spirituali militum curae mówiąc o kapłanach, którzy w Ordynariacie zostali mianowani kapelanami na wyznaczonym im terenie i wobec powierzonych im osób. Posiadają tym samym uprawnienia i obowiązki proboszczów, chyba że z natury rzeczy albo ze Statutów partykularnych wynika co innego; razem (cumultative) jednak z miejscowym proboszczem, w myśli art. 4 tejże Konstytucji [1].
Wydaje się, że specjalnego omówienia wymaga sprawa asystowania przy zawieraniu małżeństwa. Konstytucja apostolska Spirituali militum curae nie zawiera żadnych postanowień w tej materii. Również nie zawiera ich Statut Ordynariatu Polowego w Polsce. Wobec powyższego należy w tym względzie mieć na uwadze kan. 1110 KPK, który mówi Ordynariusz miejsca i proboszcz personalny, na mocy urzędu ważnie asystuje przy zawieraniu małżeństwa jedynie tych, z których przynajmniej jedno podlega im w granicach ich okręgu.
W okresie funkcjonowania Generalnego Dziekanatu LWP przy niektórych kościołach wojskowych w Polsce utworzone zostały przez miejscowych biskupów diecezjalnych parafie terytorialne zwane „cywilnymi”. Ich powoływanie oraz wzajemne relacje z duszpasterstwem wojskowym prowadzonym przy tych kościołach określały specjalne umowy sporządzane miedzy diecezją, a Dziekanatem Generalnym przy równoczesnej zgodzie władz państwowych. Tak było m.in. w Rzeszowie, gdzie w dniu 14 sierpnia 1969 r. bp. Ignacy Tokarczuk powołał przy kościele garnizonowym parafię terytorialną diecezji rzeszowskiej p.w. MB Królowej Polski oraz w Lublinie, w którym bp. Bolesław Pylak w dniu 11 kwietnia 1976 r. przy świątyni wojskowej ustanowił parafię „cywilną” p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, a także w Kielcach, gdzie 6 grudnia 1987 r. bp. Stanisław Szymecki przy tamtejszym kościele garnizonowym powołał parafię terytorialną diecezji kieleckiej p.w. MB Królowej Polski.
Od momentu przywrócenia Ordynariatu Polowego oraz zorganizowania duszpasterstwa wojskowego w formie parafii wojskowych, parafie terytorialne (diecezjalne) istniejące jednocześnie z parafiami wojskowymi (personalnymi) przy tych samych kościołach garnizonowych zaczęto określać mianem „parafii wojskowo - cywilnych”. Ponadto Ordynariat Polowy podtrzymał wcześniejsze zobowiązania Dziekanatu Generalnego w kwestii prowadzenia przez kapelanów wojskowych parafii terytorialnych przy świątyniach garnizonowych.
W omawianym okresie, a zwłaszcza w latach 1993-2000 na mocy porozumień pomiędzy Biskupem Polowym WP Sławojem Leszkiem Głódziem, a poszczególnymi Ordynariuszami, mając na względzie potrzeby duszpasterskie, powołano dalsze parafie terytorialne przy świątyniach garnizonowych z istniejącymi już parafiami wojskowymi (personalnymi). W 1997 r. dekretem bp. Kazimierza Romaniuka w Legionowie została ustanowiona parafia diecezji warszawsko-praskiej p.w. św. Józefa, natomiast na mocy dekretu abp. Bolesława Pylaka w Puławach powołano (18 lutego 1997 r.) parafię archidiecezji lubelskiej p.w. MB Różańcowej. Rok później, w dniu 15 marca 1998 r. kard. Henryk Gulbinowicz swym dekretem ustanowił we Wrocławiu parafię archidiecezji wrocławskiej p.w. św. Elżbiety. We wszystkich powyższych przypadkach proboszczami parafii diecezjalnych, ze wszystkimi wypływającymi z tego uprawnieniami i obowiązkami, zostawali księża kapelani pełniący już urząd proboszczów personalnych. Jako współpracowników w posłudze duszpasterskiej otrzymywali oni w charakterze wikariuszy parafialnych kapłanów danej diecezji. W każdej „parafii wojskowo-cywilnej” zorganizowane zostały oddzielne kancelarie parafialne dla obu struktur oraz przypisanych im grup wiernych. Miejscowy Ordynariusz terytorialny ma własne prawo do wizytacji i podejmowania decyzji w kwestiach dotyczących wiernych parafii „cywilnej”, zaś o wszystkich sprawach związanych z kościołem garnizonowym, jego wystrojem oraz prowadzonymi w nim działaniami liturgicznymi i duszpasterskimi decyduje Biskup Polowy. Istnienie parafii terytorialnej przy kościele wojskowym nie zmienia w niczym tej sytuacji.
x. kmdr por. Zbigniew Rećko
[1] „Jurysdykcja ordynariusza wojskowego jest: 1. personalna, co oznacza, że może być wykonywana w stosunku do osób należących do ordynariatu nawet wówczas, kiedy te znajdują się czasowo poza granicami swojego kraju; 2. zwyczajna, zarówno "pro foro interno", jak również "pro foro externo"; 3. własna, ale złączona /comulativa/ z jurysdykcją biskupa diecezjalnego, bowiem osoby należące do ordynariatu pozostają ściśle związane także z Kościołem partykularnym, do którego należą z tytułu zamieszkania lub obrządku” (JAN PAWEŁ II, Konstytucja apostolska „Spirituali militum curae”, art. IV, s. 537).